تکفیر و منطق اتهام به شرک

استاد حیدر حب الله

 

مسأله تکفیر، یکی از پیچیده ترین مشکل ها را بر سر راه روابط میان مسلمانان ایجاد کرده است، بگونه ای که بعضی از جریآنهای مذهبی اهل سنت ـ سلفیه ـ ، شیعیان امامیه را به دلیل نوع نگاهشان به مردگان و روابطشان با اهل بیت، کافر و مشرک قلمداد نموده و بر آن اصرار دارند. این گونه اصرار بر کافر و مشرک دانستن از سوی این جریآنها، دامن بسیاری از خود اهل سنت به ویژه جریآنهای صوفی و باطنی را نیز گرفته است.

کوچک نشمردن تکفیر

 لازم است شأن و جایگاه تکفیر حفظ شده و کوچک شمرده نشود تا جایی که فهمیده شود به آسانی نمی توان دیگران را تکفیر کرد و مسئولیت تکفیر به عهده ی فقیهان و مجتهدان بزرگ امت اسلامی است. همان گونه که جلوگیری از همگانی شدن صدور فتوا وظیفه دیگری است که برعهده ایشان است، زیرا وضعیت نابسامان فتواهایی که بدون هرگونه نظارت و بازخواستی از گوشه و کنار توسط کسانی که شایستگی علمی آن را ندارند صادر می شود، فضایی آشفته و تار در ارزشیابی و داوری درباره اسلام یا کفر دیگران آفریده است.

همچنین لازم است، برخی شیعیان از تکفیر دیگر مذاهب هر چند ضمنی و در لفافه پرهیز نمایند. در این باره تلاش های فکری متعددی از سوی شیعه و سنی انجام گرفته است که در نتیجه آن تلاش ها پیروان تمام مذهب ها، در هر دو مرتبه ظاهر و باطن، مسلمان هستند. سزاوار است نتیجه ی چنین تلاش هایی برای همگان بازگو شده و فرهنگ عمومی بر اساس آنها پایه گذاری شود.

 درخواست پیروان امامیه برای اصلاح بعضی رفتارها

امروزه کافر شمرده پیروان امامیه از سوی عده ای، از تصور نادرستی که این عده در قبال رفتارهایی که در مکآنهای منسوب به اهل بیت و مانند آن صورت می گیرد، ناشی می شود. از این رو، درخواست ما از مراجع و محافل علمی شیعه این است که با نقد رفتارهای بی پایه و اساس عده ای که تصویر نادرستی از مذهب امامیه برای دیگران ایجاد می کند، دستاویزی را که می تواند توجیه بخش جریان تکفیر باشد، از فرهنگ تکفیر بگیرند. ما به نوبه خود چنین رفتارهای غیرضروری را که در متن دین واجب شمرده نشده و حتی نسبت به آن تشویق نشده است، مردود می شماریم.

رفتارهایی از قبیل: سجده در مقابل ضریح ها، عادت طلب و درخواست از صاحب ضریح به جای خدا، عادت و فرهنگ مناجات با غیرخدا، بعضی از دعاهایی که مشخص نیست از اهل بیت رسیده است مانند دعای: «یا محمد یا علی، یا علی یا محمد، انصرانی فانکما ناصرای و اکفیانی فانکما کافیای».( المشهدی، المزار الکبیر، 2: 591)

دعوت ما به بازگشت به فرهنگ خواندن دعاهایی است که در قرآن آمده است و همچنین خواندن دعاهای صحیفه سجادیه و بیشتر دعاهایی که در کتاب های حدیثی شیعه و سنی از پیامبر و اهل بیت ایشان نقل شده است.

دیدگاه ما درباره توسل به انبیا و اولیا

باور ما به توسلی است که در آن از خدا درخواست می شود و از او خواسته می شود که به حق محمد و آل محمد و به حق انبیا و اولیا و به حق صدیقین و شهداء و صالحین که بهترین همنشینان در آخرت هستند، دعایمان را اجابت نماید. در چنین توسلی هیچ گونه شائبه شرک و انحرافی وجود ندارد، بلکه موحدانه در آستان الهی ایستادن و آبروی انبیا و صالحین را دستمایه اجابت قرار دادن است.

 

 

این دیدگاه ما درباره توسل است. از این رو، درخواست می کنیم از توسلی که بمعنی دعا و درخواست از اهل بیت یا دیگران است و گویا اجابت دعا و قضای حاجت ها توسط ایشان صورت می گیرد، خودداری شود، زیرا چنین برداشتی، پشتوانه ی محکمی در متون دینی نداشته و با دعا در فرهنگی که اهل بیت برای ما باقی گذارده اند،‌ بیگانه است.

درخواست از اهل سنت برای درک دیگران

درکنار درخواست ما از پیروان امامیه، درخواست ما از اهل سنت این است که آنچه در کنار ضریح ها می گذرد را درک کنند و با تفکیک امور در برابر زیاده گویی هایی که سعی می کند تشیع را مساوی کفر و شرک به خداوند به حساب آورند، منفعل نشوند، چرا که شیعیان، مسلمانانی موحد هستند. همچنین، اهل سنت درک کنند که اگر اهل بیت فضیلت و جایگاهی در این عالم دارند، این همه،‌نعمتی است که خداوند به آنها داده است و آنها هیچ گونه استقلالی در این باره ندارند. همان گونه که خورشید با اذن خداوند بر زمین گرما می بخشد و هرگز در این گرما بخشی مستقل از خداوند نبوده،‌ بلکه این خداست که به آن چنین ویژگی را بخشیده است.

درخواست برای فهمیدن معنای سجده بر خاک قبر امام حسین و زیارت حرم ها

مسأله سجده برخاک کربلا و تربت امام حسین نیز مانند مسأله پیشین است و سجده بر خاک به معنای پرستش آن نبوده و هیچ یک از شیعیان چنین عقیده ای ندارند،‌ بلکه نهایت چیزی که وجود دارد آن است که سجده بر خاک فضیلت بیشتری دارد و در این میان خاک قبر سیدالشهدا حضرت امام حسین از آن جایی که پیکر پاک ایشان را در برگرفته است. شرافت یافته است و به دلیل چنین شرافتی، امامیه سجده بر این خاک را ترجیح داده و این عمل هرگز به معنای پرستش این خاک نیست. همانگونه که روی گردان به سوی قبله و کعبه پرستش آن نیست. این نکته نیز گفتنی است که شیعیان امامیه سجده بر خاک کربلا را هرگز واجب و ضروری نمی دانند.

درباره ی زیارت حرم های اهل بیت پیامبر نیز این گونه بوده و زیارت به قصد عبادت نیست. همانگونه که زیارت مکه و مدینه نیز به قصد عبارت نبوده،‌بلکه امامیه به قصد اطاعت خداوند متعالی در زمینه ی برقراری ارتباط با اولیا و صالحین به زیارت روی می آورند. و در این، هیچ گونه شرکی وجود ندارد.

بحران تکفیر و مؤاخذه بر لزوم کلام

مشکل تکفیر از این ناشی می شود که با لازم گیری از کلام انسانی بر او حکم به کفر می شود. از این رو، چنانچه شخصی دیدگاهی خاص داشت که آن دیدگاه برای ما در بر دارنده و مستلزم دیدگاهی کفرآمیز است، او را تکفیر میکنیم. در حالی که، کفر آن شخص ضروری نیست، زیرا ممکن است آن شخص دیدگاهش را مستلزم دیدگاه کفر آمیز نداند. این، گرفتاری بزرگی است که دامن مسلمانان را در مسـأله تکفیر گرفته است.

بزرگترین اشتباه در زمینه ی روابط میان مسلمانان، پیروان مذاهب و اندیشمندان، مؤاخذه طرف مقابل بر لوازم دیدگاه و مذهب اوست، بگونه ای که گویا او معتقد به چنین لوازمی است. این، یکی از اسباب تکفیر و حکم به ارتداد است. برای مثال، سنی به شیعه می گوید: شما مخالف پیامبر هستید، چرا که لازمه ی نادیده گرفتن واسطه گری صحابه ی پیامبر، چنین است. اما شیعه در پاسخ می گوید: اندیشه ی ما، چنین لازمه ای نداشته و دیدگاه ما درباره ی صحابه مستلزم مخالفت با پیامبر نیست، زیرا ما به واسطه گری اعتقاد داریم.

منحصر بودن شأنیت تکفیر در عالم بزرگ امت اسلام

مشکلی دیگر در مسأله تکفیر این است که طبقات پایین عالمان و حتی برخی از عامه مردم که تخصصی در زمینه علوم دینی ندارند، متصدی تکفیر و ارتداد شده، مردم را گروه بندی کرده و درجات ایمان دیگران را مشخص می کنند. در حالی که چنین رفتاری، خطایی بزرگ است، زیرا تکفیر نیازمند تلاش های علمی فراوان از سوی عالمان و فقیهان بزرگ عالم اسلامی است و نباید چنین مسأله ی خطیری برای طبقات پایین عالمان یا خطیبان و کسانی که در شبکه های ماهواره ای و رسانه حضور دارند، رها شود تا بدون شناخت فراگیر از دین و شریعت اقدام به تکفیر دیگران نمایند. در این باره نیز تفاوتی میان گرایش های مذهبی تکفیر کننده یا تکفیر شونده وجود ندارد.

 

منبع: برگرفته از کتاب«آیین اعتدال»، حیدر حب الله - ترجمه حسین زاده